شاذان بن جبرئیل و دو کتاب منسوب به او

http://www.seraj.ir/engine/detail.asp?LangStr=f_&id=A57774   

شاذان بن جبرئیل و دو کتاب منسوب به او

 پدیدآورندگان :

      تصحیحِ:موسوی، میرمحمود

 نشریه :میراث شهاب

 صفحه : 58-62

 زبان : فارسی

 پیاپی :27

 سال :1381

 ماه :فروردین

 تصحیح

       سر شناسه :بهاری همدانی، محمد باقر

       عنوان :رساله در رد انتساب کتابهای الفضائل و الروضه بن شاذان بن جبرئیل

 ملحقات :

       کتابنامه : به صورت زیرنویس

 مشخصات فیزیکی :

       محل :پژوهشکده حوزه و دانشگاه

مقاله دوم :

برچسبی 

‏شماره کتابشناسی ملی        :           ایران

‏سرشناسه            :           انصاری‌قمی، حسن

‏عنوان و نام پدیدآور            :           از ابوالقاسم کوفی تا نویسنده عیون المعجزات و چند نکته درباره اربعین ابن ابی الفوراس، الفضائل شاذان و کتاب الروضه فی الفضائل/حسن انصاری‌قمی

‏منشا مقاله            :           کتاب ماه دین ،ش ۱۱۷- ۱۱۹ ، تیر - شهریور ۱۳۸۶ : ص ۴ - ۱۷

‏توصیفگر            :           شاذان قمی، شاذان‌بن جبرییل قرن ۷ ق

حسین‌بن‌عبد‌الوهاب، قرن ۵ ق

علی‌بن‌ابی‌طالب، امام اول ۲۳ قبل از هجرت-۴۰ ق

‏توصیفگر            :           کتاب عیون المعجزات

کتاب اربعین

کتاب الفضائل

‏توصیفگر            :           ک‍ت‍اب‌ ه‍ای‌ خ‍طی

توضیحات دیگر درباره این تحقیق :

این جانب برای یافتن این مقالات به پایگاههای www.hawzah.netوسایت  پایگاه www.noormags.com-   سایت مقالات دانشکده علوم حدیث –www.magiran.comوسایت

www.sid.ir وسایت  www.google.comوسایت www.nlai.ir  مراجعه کرده ام متاسفانه کتب در موضوع این کتاب موجود نبود . 

معرفی نویسنده کتاب الفضائل
اسم دقیق او ابوالفضل شاذان ابن جبرئیل بن اسماعیل القمی است
اسم : شاذان       نام پدر :جبرئیل     نام جد : اسماعیل
از تاریخ تولد ووفات ایشان اطلاعی در دست نیست اما از کتاب تراجم معلوم میشود که ایشان از اعلام قرن ششم ومتولد مدینه می باشد بعضی ها میگویند سال 583هجری مدتی در دمشق  بوده است
تاریخ وفات ایشان نیز در دست نیست بعضی ها میگویند که ایشان قبل از سال 604 وفات کرده وبعضی میگویند حدود سال 660 وفات کرده است
مشایخ ایشان :
سید احمد بن محمد الموسوی
جبرئیل ابن اسماعیل القمی  که پدر ایشان بوده است
جعفر الدر وریستی و...
شاگردان :    تعداد زیادی ذکر شده معروف ترین آنها
الحسن بن الدربی
محمد بن جعفر المشهدی مولف المزار الکبیر
محیی الدین بن الزهره

آثار علمی :
 کتاب ازاحه العله فی معرفه القبله من سائر الاقالیم
کتاب تفحه المولف الناظم وعمده المکلف الصائم
کتاب درر المناقب فی فضائل علی بن ابیطالب
کتاب الروضه  - کتاب الفضائل
سفرهای علمی :بعضی میگویند سال 583 مدتی در دمشق بوده است
گفته های عالمان درباره کتاب :
 شیخ حر عاملی درباره کتاب الفضائل میگوید که کتاب خوبی است ودر نزد ما نیز نسخه ای موجود است وهمچنین ذکر  می کند مثل او صاحب کتاب ریاض العلما در کتاب اثبات الهداه از احادیث کتاب الفضائل وارد شده است 
ارزش نویسنده ند علما :
 علامه مجلسی درباره او میگوید : الشیخ الاجل السعید در جای دیگر الامام العالم در جای دیگر میگوید رئیس الحفاظ والمحدثین
همچنین علامه مجلسی با طرق عالی از کتابش بهره برده است
محدث نوری درباره وی میگوید :
العالم   الفقیه   الجلیل   المعروف    صاحب المولفات البدیعه ......
همچنین شیخ حر عاملی و علامه علیاری او را ستوده اند 
  

بسم الله الرحمن الرحیم
طریقه شناسایی نام کتاب :
این کتاب مقدمه ای از مولف نداشت  بنابراین برای یافتن نام کتاب
 برای اینکار به کتاب الذریعه از آقا بزرگ تهرانی مراجعه کردم متن توضیحات زیاد بود اما بنده در این مجال خلاصه ای از آن را ارائه میدهم
نام کتاب
((کتاب الفضائل ))
واینک خلاصه ای از توضیحات آقا بزرگ تهرانی :
از شاذان ابن جبرئیل که روایت میکند از شیخ عماد الدین محمد بن ابی القاسم طبری
یافته شده کتاب (الروضه فی المناقب ) که احتمال میدهند که مختصری از (کتاب الفضائل ) باشد ومی گویند که آن هست از شاذان
همینک با تحقیقات ما حاصل شده است که شاذان کتاب ازاحه العله را در سال 551(ویا 558) تالیف کرده وکتاب الروضه را درسال 651 بنابر این بین تاریخ تالیف دو کتاب فاصله زیادی است پس چگونه مولف این دو کتاب را حاضر کرده است وخدا داناتر است
وبا جمله (الفضائل ) و(الروضه ) که هر دو از ماخذ بحار الانوار می باشد در اینجا (الفضائل ) اعم از الروضه است وتاریخ تالیف هر دوی آنها بعید است که در نسبت داشتن تالیف این دو کتاب به شاذان پس به درستی که این دو کتبی است که نویسنده آن مجهول است
منبع : کتاب الذریعه از آقا بزرگ تهرانی جزئ 16 چاپ دوم از انتشارات دار الکتب العلمیه  

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع کتاب : کتابی تاریخی – روایی است که محتوی است بر احتجاجات ومعجزات ومناقب پیامبر واهل بیت آن حضرت به ویژه حضرت امام علی (ع)

بعضی فهرست های مهم آن تحت عناوین ذیل است :

ازدواج عبدالله با آمنه – خبر تکلم امام علی با مردگان – رجوع خورشید به سوی امام علی – تسمیه علی (ع) به امیر المومنین قبل از خلقت آدم – اسامی متعدد امام علی (ع) در کتب آسمانی ونزد اقوام وملل گذشته و....

انگیزه نگارش :  خدمتی به ساحت آستان نبوت وخاندان پاک ایشان به ویژه حضرت امام علی (ع)

تاریخ تدوین این کتاب :از آنجا که از تاریخ دقیق تولد ووفات نویسنده اطلاعی در دست نیست اما از کتب تراجم معلوم میشود که وی از علمای قرن ششم بوده است بنابراین این کتاب در قرن ششم نوشته شده است

طریقه وصول کتاب :آقا بزرگ تهرانی در کتاب الذریعه درباره کتاب الفضائل از شاذان مطالبی نوشته که بنده در حد وسع خودم آن را ترجمه کرده ام :

(شاذان ابن جبرئیل روایت میکند از شیخ عماد الدین محمد بن ابی القاسم طبری
یافته شده کتاب (الروضه فی المناقب ) که احتمال میدهند که مختصری از (کتاب الفضائل ) باشد ومی گویند که آن هست از شاذان
همینک با تحقیقات ما حاصل شده است که شاذان کتاب ازاحه العله را در سال 551(ویا 558) تالیف کرده وکتاب الروضه را درسال 651 بنابر این بین تاریخ تالیف دو کتاب فاصله زیادی است پس چگونه مولف این دو کتاب را حاضر کرده است وخدا داناتر است
وبا جمله (الفضائل ) و(الروضه ) که هر دو از ماخذ بحار الانوار می باشد در اینجا (الفضائل ) اعم از الروضه است وتاریخ تالیف هر دوی آنها بعید است که در نسبت داشتن تالیف این دو کتاب به شاذان پس به درستی که این دو کتبی است که نویسنده آن مجهول است
منبع : کتاب الذریعه از آقا بزرگ تهرانی جزئ 16 چاپ دوم از انتشارات دار الکتب العلمیه

لیکن از مقدمه ای که در اول کتاب توسط موسسه ولی عصر قم ومحققان این کتاب نوشته شده است به این نکته پاسخ داده است اینجانب در حد وسع خود آن را ترجمه کرده ام :

در آنچه که ملاحظه شده است از کلام علمای بزرگ این علم حاصل شده است که کتاب الفضائل والروضه از جمله مولفات ابوالفضل شاذان ابن جبرئیل است ولیکن صاحب کتاب الذریعه این قول را بعید می داند ومی گوید تاریخ تالیف این دوی آنها بعید است که متعلق به شاذان باشد . در جواب باید گفت بعد از ملاحظه اختلاف در سال وفات شاذان که شاید در حوالی سال 600 یا حوالی 660 است وبعد از ملاحظه ای به مشایخ وشاگردان ایشان وبعد از ملاحظه به تفاوت نظر علمای بزرگ حول بعضی از آنها ودر سال وفاتشان دو نظر واحتمال به وجود می آید :

1-     اینکه شاذان از معمرین باشد

وهمچنین همانند آنچه که گفته اند بعضی از علما که او بوده زنده ، تا سال 660 - پس این گفته علما نفی نمی کند حضور شاذان در دمشق همانند آنچه که تصریح کرده است مولف به آن  در این کتاب .

2-     به درستی که آنچه تمسک ورزیده به آن صاحب الذریعه که ثابت می کند تاریخ تالیف کتاب الفضائل حوالی سال 651 بوده است – به این خاطر که شاذان در کتابش به این امر تصریح کرده است – پس شاید تصحیف شده این کتاب در سال 561 وچیزی که تایید می کند این احتمال را کلام سید محیی الدین است در آنجا که نقل می کند از او علامه مجلسی در البحار :

(به درستی که شیخ شاذان ابن جبرئیل به سید محیی الدین اجازه داده روایت جمیع نوشته هایش را بعد از آنکه سید محیی الدین آن رابر او خواند در دمشق در سال 583 کتاب ازاحه العله فی معرفه القبله ، سید محیی الدین می گوید : وخواندم بر او همچنین در شهر دمشق در سال 584 کتاب تحفه المولف الناظم وعمده المکلف الصائم  . وهمچنین تایید می کند این نظریه را که علامه مجلسی از پدرش از سید فخار متوفی 630 از شاذان جمیع مصنفاتش ومولفات شاذان.

چگونگی رسیدن این کتاب به نسل حاضر :

این کتاب توسط موسسه ولی عصر قم انتشار یافته است به اشراف سید محمد حسینی قزوینی وبا تحقیقی از سید محمد موسوی وشیخ عبد الله صالحی    نوبت چاپ : اول در ذی الحجه 1422

آنچه از مقدمه تحقیق این کتاب توسط محققان این کتاب ذکر شده تا آن تاریخ درباره این کتاب تحقیقی صورت نگرفته است وبنابر این به جد وجهد روی این کتاب کار تحقیقی صورت گرفته است واین کتاب با رویه تحقیقی روی آن کار شده است وخاتمه این امر در ماه رمضان سال 1421 صورت گرفته است وبرای تحقیق در باره این کتاب از 5 نسخه از نسخه های کتاب استفاده شده است که سه تای آن خطی ودو نسخه چاپی است واعتماد کرده اند محققا ن بر قدیمیترین نسخه خطی که محفوظ است در کتابخانه آیت الله مرعشی وآن را اصل قرار داده اند وموارد اختلاف سایر نسخ را در حاشیه ثبت کرده اند مگر در موارد خاصی که در حاشیه بدان اشاره شده است

نسخه های خطی وچاپی :

1-     نسخه واقع در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی رقم 3699با رمز الف ) المحرره سنه 1065

2-     نسخه خطی دیگر در این کتابخانه رقم 2056 المححره سنه 1265 با رمز ب

3-     نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس رضوی الرقم 1287 المحرره سنه 2097 رمز ض

4-     نسخه چاپ سنگی در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی المحرره سنه 1340 رمز (ت)

5-     نسخه چاپی در چاپخانه حیدریه در نجف اشرف  1381 من منشورات الرضی رقم 102043 رمز ج

در این کتاب صفحات فتو گرافیک در آخر تمام مقدمه کتاب آورده شده است

-         بعضی لغات غامض متن در حاشیه توضیح داده شده است

-         خارج ساختن تمامی متون از مصادری که دست محققان بوده است – از کتب شیعه وسنی -   همراه با ذکر اختلافات واشاره به آن

-         اکثر احادیث در نسخه الف وب  شروع شده اند با ( بسم الله الرحمن الرحیم )  ومحققان اشاره کرده اند که ما آن  را حذف کرده ایم واکتفا کرده ایم به ذکر آن در اول کتاب

-         محققان قرار داده اند در ابتدای کل احادیث – یا مجموعه های حدیثی مرتبط – عنوانی که از مضمون احادیث اخذ شده است

-         محققان تلاش کرده اند به جمع هر آنچه که نقل شده در بعضی از مصادر روایی از کتاب الفضائل وآن مطالب نبوده است در نسخی که دست محققان قرار دارد وآن را تحت عنوان مستدرکات الفضائل آورده اند

-         محققان قرار داده اند در خاتمه کتاب، فهرست های آیات قرآنی واحادیث وابیات شعری واعلام ومکان ها وعناوین کتاب ومصادر تحقیق و...

بسم الله الرحمن الرحیم

 بررسی محتوایی

برای این کار 2 حکایت حدیثی اول را خواندم خلاصه ای از برداشتهایم از اینها را به خدمت شما عرض میکنم

حکایت حدیثی  اول داستان مردی است که کشته شده بود واقوام او در مورد خون او با هم اختلاف داشتند ولی خدا به وسیله امام علی ،آنچه که پنهان می داشتند را آشکار ساخت وبه اذن خدا امام علی بر بالین میت آمد وآن شخص را زنده کرد وآن شخص شهادت داد که قاتلش عمویش بوده است وبدینوسیله جلو فتنه گرفته شد وبسیاری به حقانیت امام علی شهادت دادند

حکایت حدیثی دوم از قول پیامبر بیان شده که علی را 5 چیز خدا به او عنایت کرده : شهر علم است – وصی پیامبر است – خدا به او سلسبیل داده – به او الهام عطا کرده – خداوند به واسطه او حجابهای خود را برطرف کرده

ملائکه به وصی شدن علی به خود افتخار میکنند پس بر تواست به مودت علی که خدا از بنده ای چیزی را قبول نمیکند تا اینکه از او درباره حب علی میپرسد پس هر کس بمیرد بر ولایت علی پس عملش قبول میشود ولی اگر حب علی در او نباشد هیچ عملی از او قبول نمیشود وآتش جهنم برای مبغض علی است پس مخالفت کن با آن کس که مخالف علی است زیرا خداوند تغییر میدهد نعمتش را بر کسی که مبغض علی است پس هر چه علی مایل شد تو هم مایل شو ودشمن بدار آنکه او را دشمن دارد ودوست بدار آنکه او را دوست دارد

سبک شناسی این کتاب :

احادیث این کتاب اکثر آنها یک یا دو ویا سه راوی آخر را آورده وبقیه اسناد را ذکر نکرده است بعضی وقتها از قول واقدی ، قارونی ،الفردوس للجمهور ، فخرالدین طبری ،ابیعبدالله مغازلی مطالبی را آورده است

زمان کتابت احادیث ذکر نشده است احادیث شرحی در آن دیده نمیشود

تلاشهای پیرامونی

در کتابخانه دانشکده علوم حدیث که بزرگترین کتابخانه حدیث است جستجو کردم واز میان کتب الفضائل که در آنجا بود این کتاب تنها کتابی بود که تحقیق بر آن انجام شده بود مشخصات این کتاب که به همت موسسه ولیعصر قم وبا تحقیقی از سید محمد موسوی وشیخ عبدالله صالحی وبا اشراف حجت الاسلام محمد حسینی قزوینی بوده است وچاپ اول ودر ذی الحجه 1422 است

چگونگی کار بر روی نسخ خطی وتصحیح آن توسط محققان را در متن این تحقیق آورده ام

این کتاب ترجمه ای روی آن صورت نگرفته است در نرم افزار گنجینه روایات نور گشتم ولی مطالبی از این کتاب در آن نیامده بود

محسن معتقدی