بسمه تعالی
ولادت
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، در سال 336 هجرى در حوالى بغداد دیده به جهان گشود.
شخصیت علمى
شیخ مفید از چهرههاى بسیار درخشان شیعه در جهان اسلام مى باشد.
او هم متکلم است و هم فقیه. ابن ندیم در فن دوم از مقاله پنجم »الفهرست« که در باره متکلمان شیعه بحث مىکند، از او به عنوان »ابن المعلم« یاد کرده و او را ستایش مىنماید. کتاب معروف او در فقه نیز »المقنعة« است.
ابو یعلى جعفرى که داماد مفید بوده است، مىگوید:
»مفید شبها مختصرى مىخوابید و بقیه شب را به نماز یا مطالعه یا تدریس یا تلاوت قرآن مجید مىگذرانید.«
آغاز تحصیلات
شیخ مفید از شاگردان ابن ابى عقیل است. وى در حومه بغداد دیده به جهان گشود و دانشهاى ابتدایى را در خانواده و زادگاه خویش به پایان برد.
او در یک خانواده پرسابقه و اصیل در تشیع و از سلاله نیکان و پاکان به دنیا آمد. سراسر وجود خاندان او مالامال از عشق به اهل بیت رسالت علیهمالسلام بود.
وى راهى بغداد گردید و در آنجا از محضر اساتید و دانشمندان کسب علم و دانش نمود تا در علم کلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان گردید.
شیخ مفید و بزرگان
شیخ مفید از دیدگاه دانشمندان شیعه و سنى داراى جایگاهى رفیع است که به کلماتى از بزرگان اشاره مىکنیم:
1 - نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شیخ مفید در باره او مى گوید:
»محمد بن محمد بن نعمان بن عبد السلام بن جابر بن نعمان بن سعید بن جبیر، شیخ و استاد ما است - که رضوان خدا بر او باد - فضل او در فقه و حدیث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است که توصیف شود. او تالیفات متعددى دارد.«
2 - شیخ طوسى، شاگرد ارزنده مکتب او، در باره استاد در »فهرست« مىنویسد:
»محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متکلمان امامیه است. در عصر خویش ریاست و مرجعیت شیعه به او منتهى گردید. در فقه و کلام بر هر کس دیگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنى دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بیش از 200 جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد.«
3 - ابن حجر عسقلانى نیز درباره او مىگوید:
»او بسیار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسیارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شیعیان حق دارد. پدرش در »واسط« زندگى مى کرد و به آموزگارى مىپرداخت و در »عکبرى« کشته شد. گفته مىشود که عضد الدوله به ملاقات او مىشتافت و هنگام مریضى به عیادت او مىرفت.«
4 - عماد حنبلى، یکى دیگر از دانشمندان اهل سنت درباره او مىگوید:
»او بزرگى از بزرگان امامیه و رئیس بخش فقه و کلام و مباحثه مىباشد. او با پیروان هر عقیده به مباحثه و مناظره مىپرداخت. موقعیت شایان توجهى در تشکیلات دولت آل بویه داشت. او صدقه فراوان مىداد. بسیار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و روزه و خوشلباس بود.
او مورد زیارت و ملاقات عضد الدوله قرار مىگرفت. نزدیک 76 سال عمر کرد و بیش از 200 جلد تالیف دارد. تشییع جنازه او شهرت دارد. در تشییع او بیش از 80 هزار نفر از شیعیان شرکت جستند و درگذشت او در ماه رمضان بود. رحمت خدا بر او باد...«.
اساتید
از جمله اساتید اویند:
1 - ابن قولویه قمى
2 - شیخ صدوق
3 - ابن ولید قمى
4 - ابو غالب زرارى
5 - ابن جنید اسکافى
6 - ابو على صولى بصرى
7 - ابو عبد الله صفوانى
شاگردان
1 - سید مرتضى علم الهدى
2 - سید رضى
3 - شیخ طوسى
4 - نجاشى
5 - ابو الفتح کراجکى
6 - ابو یعلى جعفر بن سالار
تالیفات
بنا بر نقل شیخ طوسى، شاگرد برجسته شیخ مفید، وى بالغ بر 200 عنوان کتاب تألیف نموده است، از جمله:
1 - المقنعة
2 - الفرائض الشرعیة
3 - أحکام النساء
4 - الکلام فی دلائل القرآن
5 - وجوه إعجاز القرآن
6 - النصرة فی فضل القرآن
7 - أوائل المقالات
8 - نقض فضیلة المعتزلة
9 - الإفصاح
10 - الإیضاح
وفات
شیخ مفید در سال 413 هجرى، در بغداد و پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجلیل فراوان مردم و قدردانى علما و فضلا قرار گرفت.
شیخ طوسى، که خود در تشییع جنازه او حضور داشته است، مىگوید:
روز وفات او از کثرت دوست و دشمن براى اداى نماز و گریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است. هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع کردند و سید مرتضى علم الهدى بر او نماز گزارد و در حرم مطهر امام جواد علیهالسلام، پایین پاى آن حضرت، نزدیک قبر
روایات اخلاقى، اعتقادى و تاریخ اسلام.
تاریخ نگارش
شیخ مفید این کتاب را در طول 7 سال، در ماههاى مبارک رمضان و در 42 جلسه براى یاران خود املاء کردهاند.
نجاشى این کتاب را امالى متفرقات نامیده زیرا از سال 404 تا 411 هجرى املاى آن به طول انجامیده است.
ارزش کتاب
کتاب أمالى شیخ مفید از جمله منابع ارزشمند شیعه براى آگاهى از سخنان اهل بیت عصمت و طهارت مىباشد.
این کتاب براى دستیابى به سخنان آن بزرگواران در زمینه مسائل اخلاقى، عقیدتى و تاریخ اسلام کتابى بس ارزشمند و قابل توجه است.
اعتبار کتاب
کتابهاى شیخ مفید از معتبرترین منابع روایى شیعه به شمار مىآید و در طول هزار سال پیوسته مورد توجه و عنایت علما و فقهاى شیعه بوده است.
کتاب أمالى ایشان نیز از جمله کتابهاى معتبر او است.
علامه مجلسى درباره این کتاب مىفرماید: »ما به نسخههایى بسیار قدیمى از این کتاب دست یافتهایم که دلایل و قرائنى بر صحت و اعتبار آن وجود دارد«.
انگیزه نگارش
حکومتهاى ستمگر بنى امیه و بنى عباس سعى فراوانى براى از بین بردن یاد و نام اهل بیت رسول خدا صلىاللهعلیهوآلهوسلم داشتند و در این راه شخصیتهاى بزرگى از علماى شیعه را به زندان انداخته و در زیر شکنجه به شهادت رساندند تا شاید نور خدا را خاموش سازند، ولى علماى فداکار شیعه با مرکب سرخِ خون خود، سخنان آن امامان معصوم را به گوش جهانیان رساندند.
شیخ مفید و بسیارى دیگر از علماى شیعه در مجالس خود روایات اهل بیت علیهمالسلام را مىخواندند و شاگردانشان، آنها را مىنوشتند و نام آن را أمالى مىگذاشتند، یعنى نوشته شده در جلسهاى که استاد در آن املا مىگوید.
پیشینه تألیف
شیوه أمالى نویسى از رائجترین شیوههاى نقل روایات اهل بیت علیهمالسلام در میان علماى اسلام بوده است.خصوصا در آن زمانهایى که امکانات چاپ و نشر کتاب به راحتى این زمان نبوده است.
اولین کتاب أمالى در تاریخ اسلام منسوب به حضرت رسول خدا صلىاللهعلیهوآله مىباشد که آن را بر حضرت على علیهالسلام املاء فرمودند و توسط شیخ صدوق از امام جعفر صادق علیهالسلام بخشهایى از آن به دست ما رسیده ؛ اما نسخه اصلى این کتاب در دست امام زمان عجل الله تعالى فرجه مىباشد.
شخصیتهاى فراوانى از بزرگان شیعه نیز داراى کتاب أمالى مىباشند مانند:
1 - شیخ صدوق
2 - شیخ مفید
3 - شیخ طوسى
4 - سید مرتضى علم الهدى
5 - شیخ ابراهیم بن سلیمان قطیفى
6 - ابو عبد الله نیشابورى معروف به شیخ مفید
7 - شیخ ابوبکر، احمد بن حسین بن احمد خزاعى
8 - شریف، ابو محمد ناصر کبیر اطروش
نسخههاى خطى
1 - نسخهاى در کتابخانه آیت الله نجفى مرعشى که تاریخ نگارش آن 755 هجرى، به خط على بن حسن بن احمد بن ابراهیم بن مظاهر است.
2 - نسخهاى در کتابخانه استاد سید جلال الدین ارموى
3. نسخه موجود در کتابخانه امیر المومنین نجف اشرف 3217
4. نسخه موجود در کتابخانه ایت الله حکیم 975
نسخه چاپی
در چاپ حاضر حسین استاد ولى و على اکبر غفارى کتاب را تحقیق کرده و در آغاز آن مقدمهاى در معرفى کتاب و مؤلف آن آوردهاند.
در پایان کتاب نیز فهرستهاى متنوعى آمده مانند:
1 - فهرست موضوعات
2 - فهرست أعلام
3 - فهرست اماکن، بیوتات، قبایل، ملل و...استادش ابن قولویه، مدفون گردید.
محقق : مهدی نوری
معرفی شیخ مفید
نام :محمد نام پدر: محمد کنیه : ابو عبدلله نام جد : نعمان لقب : شیخ مفید
طبقه : قرن پنجم ( م413 )
حوادث سیاسی – اجتماعی :درد وران ال بویه می زیست که انها به شیعیان احترام میگذاشتند وتقریبا میل شیعی داشتند
شخصیت علمی : 1- اساتید : شیخ صدوق – ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولیه و....
2- شاگردان : ابو الفوارس – حسین بن علی بن نیشا بوری و....
3- اثار : نزدیک به 200 عنوان برای او نام برده اند که مهمترین انها عبارت اند از : امالی – الارشاد – المزار و الجمل
نام کتاب : امالی : مجموعه ای از چهل و دو مجلس حدیثی شیخ مفید – مجالس – عرض المجالس
اعتبار کتاب : متونی قوی و استوار دارد که در مقایسه با کتاب های دیگر از دقت بیشتری بر خوردار است وبا حضور شاگردانی چون : ابوالحسن علی بن محمد که راوی اصلی کتاب به شمار می رود وابو الفوارس فرزند علی بن محمد و حسین بن علی بن نیشابوری و ابو محمد عبد الرحمن بن محمد بن عبد الرحمن که گاه تنها یک نفر از این افراد در جلسه حضورداشتند چنانکه در مجلس (21-22-26-27-28-30) تنها ابوالفوارس حاضر بوده است
انگیزه نگارش : این کتاب بر اساس گفته های استاد در سر مجالس به دست شاگردان نوشته شده که اولین جلسه ان در رمضان سال 404 ه – ق و اخرین ان در رمضان 411 ه - ق تشکیل شده است
مقدمه کتاب الاما لی المقصور علی الحادیث الما ثور عن صاحب الرسالته و خلفائه ائمة الهدی صلوات الله علیه
روی جلد امالی الشیخ المفید
رجال نجاشی کتاب الامالی المتوقات
رجال طوسی چیزی یافت نشد
مهدی نوری
سلام بابا دمت گرم فکر کردم ارسال نکردی الحق که دانشجوی علوم الحدیث هستی